یکی از آیاتی که بر سر استثنایی بودن آن و الحاقش به سوره مزمل بحث است، آیه اخر سوره است. خلاصه به عرض برسانم تاکنون که 59 سوره از قرآن کریم به تزتیب نزول توسط استاد بهجت پور تفسیر شده است، تنها مورد قطعی استثنایی بودن آیات قرآن، همین آیه است.
با هم جایگاه این آیه را در نزول بررسی می کنیم
جایگاه آیه
آیه‌ی آخر سوره آیه ای استثنایی است که به دستور پیامبر اکرم به سوره ملحق شده است؛ البته در مورد زمان نزول و الحاق آن، اختلاف است و از هشت ماه تا
در قرآن میان انسانهایی که بندهی متقی و تسلیم حقند و سرانجام آنها سعادت است و طغیانگرانی که بندهی خواهشهای حقیر نفسند و سرانجامشان تقص انسانی و ماندن در خود حیوانی و شقاوت و دوزخ ابدی است، فرق گذاشته میشود، خیر از شر جدا میشود و با برنامه قرآن در سیر نزول تدریجی قرآن، راه هر کدام به خوبی نمایان میگردد.
وقتی که ما بتوانیم مردم را به سمت زانوزدن در مقابل این کتاب بزرگ کشاندیم، این کتاب خود مخاطب قرآنی خود را که اکنون در یک جامعه به معنای واقعی در حال قرآنی شدن است، به سمت جامعه ای کامل و سعادتمند که در دنیا پرثمر و در آخرت امامان نور هستند، هدایت نموده و از جوامعی که ناقص و پلید ماندهاند و در آخرت با اهل باطل و تابعان اصحاب آتشند، جدا میکند و می توانیم شاهد جداسازی عملی مردم در زمینههای نمونهای ذیل باشیم:
دقت شود که از سوره علق (سوره اول مکی) تا سوره فرقان (سوره 42 نزول) پیامهای قرآن به خوبی به جداسازی جامعه ایمانی از غیر آنها نمود که در جای خود باید بحثشان کنیم و چگونگی رسیدن به هر کدام از این بندها و چگونگی استفاده از آنها و ... مفصل است که شایدروزی برایتان گفتم
در قرآن ما به سوره فرقان که می رسیم می خوانیم: تبارک الذی نزل الفرقان
یکی از اسم های قرآن، فرقان است. فرصت نیست که از اسم های قرآن در ترتیب نزول بگویم، ولی اجمالا بگویم که قرآن برای نامگذاری خود ابتدا هذا الحدیث، سپس ذکر، سپس قرآن و پس از آن کتاب و در سوره فرقان، فرقان شد. فارق میان سبک زندگی مسلمانانه و سبک زندگی مجرمانه
با هم این سیر را که برگرفته از جلد سوم تفسیر همگام با وحی ذیل آیه اول سوره فرقان است، تعقیب کنیم:
جداسازی میان عابد و طاغی در سوره‌ی علق (مکی 1)، میان متقین و مجرمین در سوره‌ی قلم (مکی2)،
قبلا در مطلبی 14 گام تحول که در 24 سوره ابتدای نزول بود را خدمتتان معرفی کردم. برخی دوستان پیام دادند که توضیح بیشتری نسبت به این گام ها ارائه کنم.
در این مطلب که برگرفته از مقدمه تفسیر همگام با وحی استاد بهجت پور است، توضیحات تکمیلی داده شده است.
برای دستیابی به مطلب گذشته اینجا کلیک کنید.
در تحول همه‌جانبه‌ی دینی فرد و جامعه، برخی از موضوعات نقشی اساسی دارند که بنای بلند اصلاح و تربیت دینی را بر پا می‌دارند. این موضوعات گامهای بلندی هستند که به‌تدریج در گفتمان قرآنی وارد شده و با تکمیل و تثبیت آنها، فرد و جامعه، گامی به کمال و سعادت خود نزدیک می‌شوند. برخی از این موضوعات مقدمه‌ی دیگر موضوعات‌اند و جایگیرشدن گامهای دیگر مرهون تثبیت آن‌هاست.
این موضوعات در بنای تحول دینی همچون مصالح ساختمان‌اند که هر یک از آنها در بر پا شدن ساختمان نقش ویژه‌ای دارند. در همان حال
پایه‌ی مطالعات روششناسانهی تحول بر اساس قرآن، مرتبط با نزول تدریجی قرآن است.
این نکته در مقدمه تفسیر همگام با وحی جلد اول آمده است. امید که مفید شما واقع شود.
برای شناخت روش تحولآفرین قرآن، نشستن در پای درس سوره‌سوره و آیه‌آیه‌ی قرآن ضروری است. از جمله وظایف سترگ محققان اسلامشناس این است که در مطالعه‌ی قرآن هم نگاه مضمون شناسانه داشته باشند و هم نگاه روششناسانه. اینکه چرا سوره‌ای با قسم شروع میشود و در کجا بر قسم تأکید میشود و اینکه چگونه و از چه طریقی با مخاطبان مشرک یا اهل کتاب سخن میگوید و در هنگام مجادله با آنان بر چه مواردی تأکید میکند و شیوه‌ی طرح مباحث و آغاز و انجام آنها کدام است، چرا در جایی خطابی عمومی به پیامبر میکند، چرا بیان اطلاعات خاص را تنها به فرصتهایی ویژه واگذار میکند، چرا گاه به اجمال و زمانی به تفصیل سخن میگوید، چرا تفصیلات قرآن حتی پیرامون یک موضوع پراکنده است، چرا سرگذشتها و عبرتهای مربوط به اقوام گذشته را پراکنده میگوید، چرا و چه وقت به انگیزهها میپردازد، از چه طریقی و با چه سبکی مخالفان را به چالش میکشد، چرا درسهای پیامبری حضرت محمّد در قرآن ثبت میگردد و چرا این درسها در لابهلای سورههای دیگر توزیع میگردد، چه نظامی بر بیان معارف بلند قرآن حاکم است و علت تقدم و تأخر بیان هر شاخهای از این معارف چیست؟ و سؤالات فراوان دیگری که با پاسخ دادن به آنها، شکوه و عظمت قرآن در ایجاد تحول فرهنگی همهجانبه آشکار میشود.
به طور قطع این روش تحولآفرین،
امروز آیات 8 تا 15 سوره قلم، دومین سوره نازل شده بر قلب نازنین رسول اکرم (ص) را با هم مرور کنیم و ببینیم با نگاه تنزیلی چه از آن می فهمیم:
با من تلاوت نمایید:
فَلَا تُطِعِ الْمُکَذِّبِینَ(8)
وَدُّواْ لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ(9)
وَ لَا تُطِعْ کلَُّ حَلَّافٍ مَّهِینٍ(10)
هَمَّازٍ مَّشَّاءِ بِنَمِیمٍ(11)
مَّنَّاعٍ لِّلْخَیرِْ مُعْتَدٍ أَثِیمٍ(12)
عُتُلِّ بَعْدَ ذَالِکَ زَنِیمٍ(13)
أَن کاَنَ ذَا مَالٍ وَ بَنِینَ(14)
إِذَا تُتْلىَ عَلَیْهِ ءَایَاتُنَا قَالَ أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ(15)
بعد از تحلیل فشردهای که از سلامت عقلی و کمالات و عظمت اخلاقی حضرت محمّد (ص) در آیات 1 تا 7 صورت گرفت و به دنبال بشارتی که به آن حضرت در ناکامی جریان تهمتزنندگان بیان شد، (علاقه مندان به جلد اول تفسیر همگام با وحی مراجعه نمایند) در این آیات، خداوند پیامبر را از سازش با گروهی که به تهمت و فشار ضداخلاقی روی آوردهاند، برحذر داشته، فساد اخلاقی و بیمنطقی آنان را یادآور شده و از
آنچه در پی می آید اصول تحول قرآنی برگرفته از سوره های جلد اول تفسیر همگام با وحی می باشد.
به عرض برسانم تحول قرآنی سیری تدریجی داشته و قرآن با آموزش تربیت مدار تدریجی روشمند آرام آرام جامعه معاصر نزول را تحت تأثیر قرار داد.
علاقه مندان به بحث نظری گام تحول و اصول تحول به مقدمه تفسیر همگام با وحی در جلد اول و کتاب مهارت های بیان تفسیر سوره های قرآن کریم و کتاب تفسیر تنزیلی ؛ اصول ، مبانی، قواعد و فوائد استاد بهجت پور مراجعه نمایند.
این اصول از این قرارند:
اصول تحول
اصل اول:
«آشنا ساختن مردم با ویژگیهای پروردگار شایستهی انسانها»؛ از طریق قرائت صفتهای آفریدگاری (هستی و انسان) و بیان کرامت خاص پروردگار به انسان و تربیت جنبهی ممتاز او از سایر موجودات یعنی دانشوری. این اصل در سوره‌ی علق ـ اولین سوره‌ی مکی ـ بیان شد.
اصل دوم:
«ایجاد دغدغه و اعلام خطر در مخاطبان» از طریق تکیه بر کبریایی پروردگار، انذار مستقیم مردم همراه با عزم و اراده و رعایت نکات اخلاقی و رفتاری شایسته، که به این وسیله بیشترین جاذبه را ایجاد کند و تنفّر از انذار رسول الله را به کمترین مقدار برساند. همچنین در این هشدارها نتایج شوم جُرم و گناه از زبان گرفتاران، بیان شده است. این اصل در سوره‌ی مدّثر ـ چهارمین سوره‌ی مکی ـ نازل شده است.
اصل سوم:
«بیان جامع و کلی روابط انسان با خدا ». که در سه قالب انحصار حمد به خدا، توحید بندگی او و استعانت موحّدانه از او شکل گرفته است و به دنبال آن، درخواست هدایت به راه رستگاری و سعادت، و دوری از شقاوت به عنوان مهمترین نیازهای بشر به خدا مطرح میشود. این اصل پس از شناخت پروردگار و دغدغهمندی انسان حاصل میشود. انسال با ابزار معرفت، روابط خود را با خدا سامان میبخشد و در پرتو احساس خطر و دغدغهمندی، هدایت به راهِ نجات و سعادت را از او طلب میکند. بنابراین هم قوای فکری و ادراکی، و هم قوای احساسی و عاطفیاش، در مسیر تحول دینی بهکار میافتند.
شیوه‌ی بیان این اصل، از طریق یادآوری نقشهای پروردگار در هستی، اعم از دنیا و آخرت، و آغاز و انجام عالم، و سخن خدا به نمایندگی از زبان فطرت و وجدان انسانها میباشد. این اصل در سوره‌ی حمد ـ پنجمین سوره مکی ـ وارد شده است.
اصل چهارم:
عزیزان همراه به زودی مطلبی پیرامون گام های تحول در سیر طبیعی نزول سوره ها خدمتتون تقدیم خواهم کرد.
از همه عزیزان خواهشمندم که بلاگ را به همه علاقه مندان به مباحث قرآنی و به خصوص تحول بر اساس قرآن معرفی نمایید.
خیلی مهم
چگونگی جامعه سازی ایمانی در مکه
سلام و روز بخیر
امروز می خواهم راجع به نکته مهمی که هم در ذیل سوره حجر در مقدمه آمده و هم در کتاب شناخت نامه تنزیلی سوره ها برایتان کمی بنویسم.
این نکته شاید حاصل کار 15 ساله استاد و پیگیری این سوال بوده که پیامبر به مدد قرآن چگونه دارد جامعه سازی می کند و مراحل اصلی این تحول سترگ چیست؟ یادم هست وقتی که ایران آرکی یو رو از آمریکا به زمین نشاند و بعد از چند وقتی گفتند ما مهندسی معکوس کردیم و مثلش رو ساختیم. تقریبا توی همون ایام بود که جرقه ای در ذهن استاد نسبت به مهندسی معکوس مقاهیم دینی در قرآن زده شد و بعد خدای متعال ما را رهنمون به دو آیه آخر سوره فتح (سوره 112 نزول) کرد و طبق آیه آخر ، استاد به حمد الله توانستند، منطق بین مفاهیم و کلی روند رشد جامعه ایمانی رو به دست بیاورند که این نگاه، اثر خودش رو در تمام سوره ها خواهد گذاشت و در مطلبی که پیرامون مقاله سوره انعام و مقایسه با المیران چند روز قبل نوشتم، اثراتش رو می بینید
حالا با هم مسأله رو پیگیری می کنیم
دقت کنید کلید قصه در آیه آخر سوره فتح است
در اینجا لازم می دونم درباره‌ی سیر شکل‌گیری و رشد جامعهی اسلامی در قرآن، توضیحاتی تکمیلی بیان شود.
با ما در ادامه همراه باشید.
گفتگوی اختصاصی بلاگ تفسیر تنزیلی با استاد بهجت پور
گفتگو با استاد بهجت پور پیرامون نظریه ایشان در مهندسی فرهنگی قرآن و کشور و نقش نگاه تنزیلی به قرآن در کشف مهندسی
متن ذیل حاصل گفتگو با استاد بهجت پور است که به صورت متن قابل استفاده برای عزیزان تنظیم کردم و سوالات و گفتگوهای اضافی را حذف کردم.
لطفا به دقت مطالعه بفرمایید. تنظیم این متن خیلی وقت برده است و لطف نمایید در صورت استفاده در جایی به جهت ترویج این نگاه، آدرس بلاگ را مرقوم فرمایید. با تشکر
استاد بهجت پور از مهندسی فرهنگی به عنوان یک صعنت یاد می کنند. صنعتی که با شما قصد سخن از آن را دارم، مرتبط با ترتیب نزول قرآن و کشف روشهای تحول فرد و جامعه از قرآن است، لذا مطالبی را که به نظر میرسد در تشریح مراد از مهندسی مفاهیم دینی مناسب باشد از میان آن گفتگو، بهعرض میرسانم:
در تنظیم متن سعی شد از کتب استاد و نظراتشان در سخنرانی ها و جلسات خصوصی با حلقه تفسیر هم استفاده شود.
مسأله امروز کشور ما آن است که چگونه خط انتقال عناصر فرهنگی شامل مفاهیم، معارف، ارزشها و رفتار دینی را سامان دهیم که حداکثر همراهی و استقبال گروههای هدف را با خود داشته باشد، رقبای خود را با کمترین هزینه از میدان خارج کند، ومنتج به نتایج ماندگار باشد؟
به عبارت روشنتر، چگونه برای خارج کردن جامعه از ناهنجارهایی که عقلپسند نیست و اسلام آنها را نمیپذیرد، برنامهریزی کنیم و علیرغم واقعیتهای موجود جامعه، و تنوع مردم نسبت به کنارزدن ناهنجاریها اقدام کنیم، و هنجارهای مخالف آنها را جایگزین نمائیم؟ به عرض میرساند در جای خود ثابت نمودهایم که بدین منظور چارهای جز نگاه تنزیلی (ترتیب نزولی) به قرآن نداریم. (تفسیر همگام با وحی، مقدمه ج1)
1/1- هدف از پژوهشهای تنزیلی
هدف اساسی، شناخت روش مناسب و پایدارِ اسلامی، برای تثبیت هنجارها در جان فرد و جامعه و فرهنگ سازی در این حوزه و مقدار سهم این مقوله
تحلیل علل سقوط قوم سبأ در تفسیر آیات 20 و 21 سوره سبا در جلد هفتم تفسیر همگام با وحی
وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلاَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ (20)
ادامه جمع بندی داستان مردم سبأ است. آیه تحلیلی از علل سقوط مردم آن سامان است.
(وَ لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ) ضمیر در «عَلَیْهِمْ» به مردم سبأ بازمی گردد. «عَلَی» اشاره است به اینکه کار شیطان نوعی غلبه و برتری جویی بر پیروان خود است. «ظَنُّهُ» گمان شیطان در باره این مردم همان است که می تواند آنها را از شکیبایی بر نعمت ها و شکر گزاری باز دارد؛ چنانکه پیش تر از سوره اعراف 39/ 17 بیان شد.
(فَاتَّبَعُوهُ) فرع بر محقق شدن آن گمان است. معلوم میشود که مردم با انفعالی که از وسوسههای شیطان میپذیرند، خیالات شیطان را در ترک سپاسگزاری از پروردگار محقق کردهاند.
(إِلاَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ) «إِلَّا» استثناء از ضمیر فاعلی در « فَاتَّبَعُوهُ» است. «مِن» بعضیه است. در میان اهل سبأ مؤمنانی بوده اند که پیرو شیطان نشدند. «فَرِیق» به معنای جماعتی است که از یک جمعی جداشده باشند؛ یعنی در این مورد، تنها کسانی که گرفتار معصیت پروردگار نشدند، طایفهای از مؤمنان بودند.
مراد آیه: و به راستى ابلیس گمان خویش را درباره مردم سبأ مبنی بر ناشکیبی بر نعمت های الهی و ترک قدردانی از پروردگار درست یافت ! پس همه جز گروهى از مؤمنان از او پیروى کردند.
نکته ها:
1. از آیه استفاده می شود که پیروی انبوه مردم از ابلیس و ترک شکیبایی بر نعمت ها و قدرناشناسی از پروردگار، سنت های الهی بر نابودی تمدن و امنیت و پراکندگی جمعیت و تفرقه را بهدنیال دارد، هر چند گروهی مؤمن در این جریان درست عمل کنند؛ زیرا قوانین اجتماعی تابع
چهار بحث شناسه، غرض، محتوای اجمالی سوره و ارتباط سوره با سوره قبل در ترتیب نزول در مقدمه سوره سبا خدمتتان تقدیم می گردد.
سورۀ سبأ
این سوره در میان مفسران فقط به همین نام شناخته میشود. وجه مناسبت نامگذاری، ذکر داستان قوم سبأ در آیات 15 تا 21 سوره است. این سوره به اتفاق دانشمندان تفسیر و علوم قرآن مکی است، هرچند برخی معتقدند آیه ششم آن مدنی است، اما همان‌گونه که از سیاق آیات سوره استفاده می شود و در کلمات ابن عاشور آمده، دلیل محکمی بر این قول وجود ندارد.[1] سوره سبأ پنجاه و هشتمین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم9 پس از سورۀ لقمان و پیش از سورۀ زمر نازل شده است. این مطلب را غالب[ جدول‌های مسند، غیر مسند و ترکیبی تأیید می‌کنند. سورۀ سبأ در ترتیب مصحف رسمی در جزء بیست و دوم قرآن، ردیف سی و چهارم، بعد از سورۀ احزاب و قبل از سورۀ فاطر قرار گرفته است و 54 آیه دارد.
مقصود سوره
غرض سوره، کنارزدن تردیدهای کافرانی است که شک درباره‌ی توجه روز مجازات و عذاب به خود را داشتند؛ این تردیدها در انکار رسالت پیامبر(ص)، درستی قرآن و انکار حقیقتهایی که بر پایه منطق عقلی و وحیانی نازل می شد، ظهور کرده بود. خدای حکیم به منظور پاسخ به این عقدهی ذهنی و قلبی مشرکان و تأثیراتی که بر عواطف پیامبر اکرم (ص) میگذاشت سوره را نازل کرد.
محتوای سوره
سوره به دو بخش تقسیم میشود:
بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام و خوش آمد به شما دوست فرهیخته
در این سایت تلاش ما در معاونت های موسسه تمهید و گروه علمی تفسیر تنزیلی این مؤسسه بر آن است تا آخرین مطالب در حوزه تفسیر تنزیلی و فعالیت های موسسه را در اختیار شما بگذاریم.
موضوعات مطرح شده در این سایت ان شاء الله بتواند پنجره جدیدی در نگاه به قرآن و ظرفیت آن در تحول به روی شما بگشاید.
عزیزان جهت مطالعه بحث ها سعی شود به موضوعات مراجعه نمایند.
به جهت برگزاری کارگاه های مهارت بیان تفسیر جهت طلاب محترم و اساتید حوزه، بخشی از مباحث وبلاگ به مهارت افزایی عمومی و تخصصی تفسیر شما عزیزان اختصاص یافته است که در عناوین موضوعات می توانید آن را پیگیری بفرمایید.
موضوعات پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری بسیاری با این سبک نوپدید تفسیر قابل نگارش است تا
