موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

پایه‌ی مطالعات روش‎شناسانه‌ی تحول بر اساس قرآن، مرتبط با نزول تدریجی قرآن است.

این نکته در مقدمه تفسیر همگام با وحی جلد اول آمده است. امید که مفید شما واقع شود.

3 – 1. تنزیل قرآن و شناخت روش

برای شناخت روش تحول‎آفرین قرآن، نشستن در پای درس سوره‌سوره و آیه‌آیه‌ی قرآن ضروری است. از جمله وظایف سترگ محققان اسلام‎شناس این است که در مطالعه‌ی قرآن هم نگاه مضمون شناسانه داشته باشند و هم نگاه روش‎شناسانه. این‌که چرا سوره‎ای با قسم شروع می‎شود و در کجا بر قسم تأکید می‎شود و این‌که چگونه و از چه طریقی با مخاطبان مشرک یا اهل کتاب سخن می‎گوید و در هنگام مجادله با آنان بر چه مواردی تأکید می‎کند و شیوه‌ی طرح مباحث و آغاز و انجام آن‌ها کدام است، چرا در جایی خطابی عمومی به پیامبر می‎کند، چرا بیان اطلاعات خاص را تنها به فرصت‎هایی ویژه واگذار می‎کند، چرا گاه به اجمال و زمانی به تفصیل سخن می‎گوید، چرا تفصیلات قرآن حتی پیرامون یک موضوع پراکنده است، چرا سرگذشت‎ها و عبرت‎های مربوط به اقوام گذشته را پراکنده می‎گوید، چرا و چه وقت به انگیزه‎ها می‎پردازد، از چه طریقی و با چه سبکی مخالفان را به چالش می‎کشد، چرا درس‎های پیامبری حضرت محمّد… در قرآن ثبت می‎گردد و چرا این درس‎ها در لابه‎لای سوره‎های دیگر توزیع می‎گردد، چه نظامی بر بیان معارف بلند قرآن حاکم است و علت تقدم و تأخر بیان هر شاخه‎ای از این معارف چیست؟ و سؤالات فراوان دیگری که با پاسخ دادن به آن‌ها، شکوه و عظمت قرآن در ایجاد تحول فرهنگی همه‎جانبه آشکار می‎شود.

به طور قطع این روش تحول‎آفرین، علاوه بر آن‌که با ویژگی سوره‎ها و آیات قرآن مرتبط است، با نزول تدریجی نیز پیوند دارد؛ چرا که تدریج در نزول سوره‎ها و آیات، بسیاری از تفاوت‎هایی را که در بیان و ابلاغ محتوای آیاتِ مورد سؤال وجود دارد، پاسخ می‎دهد.

اگر قرآن نزول دفعی می‎یافت و رسالتش بیان مجموعه‎ای از دانش‎ها و معارف دینی برای شناخت و تربیت بود، نیازی نبود بسیاری از چالش‎ها و درگیری‎های خارجی و همگام با رسالت پیامبر اکرم… بیان شود. اگر قرآن نزول دفعی داشت، لازم نبود به اهل کتاب در مدینه و به مشرکان در مکه بپردازد. اگر نزول قرآن تدریجی نبود، دلیلی نداشت تا آسیب‎های جامعه‌ی دینی در مدینه و آن هم به شکل پراکنده مطرح شود و اگر نزول قرآن تدریجی نمی‎بود، ضرورتی به بسیاری از خطاب‎ها و طرح پرسش و پاسخ‎ها در قرآن نبود و ... .

بنابراین، پایه‌ی مطالعات روش‎شناسانه‌ی تحول بر اساس قرآن را باید مرتبط با نزول تدریجی دانست.