موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور؛ عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه در این مراسم گفت: تفسیر الاثری الجامع فعالیتی است که استاد معرفت از سال ۱۳۷۸ شروع کردند؛ ایشان اصولا برای نگارش یک تفسیر از سال‌ها قبل اقدام کرده بودند و تمهید هم مقدمه آن بود که تبدیل به ۱۰ جلد کتاب علوم قرآنی شد و امروز شیعه به آن افتخار و در کنار الاتقان سیوطی و تفسیر زرکشی آن را به جهان اسلام عرضه می‌کند.

مدیر موسسه تمهید تصریح کرد: ایشان به بنده فرمودند که من قصد ورود به مباحث علوم قرآنی را نداشتم ولی جاذبه و نیاز و ضرورت کار را به جایی رساند که ۱۰ جلد مطلب نوشته شد.

وی افزود: علامه معرفت از سال ۱۳۷۸ کار تفسیر را شروع و ۳۰ نفر از فضلا را دعوت کردند و ۷۰ هزار فیش آماده شد و ۳ قرن روایاتی که از پیامبر(ص) تا تابعین تابعین وجود داشت گردآوری کردند آن هم براساس نظامی که خودشان فرموده بودند و این مجموعه را با اضافاتی از مفسران تاریخ اسلام در بیان اقوال تکمیل کردند.

مدیر سابق حوزه علمیه خواهران اضافه کرد: ایشان از ابتدا تا انتهای سوره بقره را در دوره حیاتشان نگاشتند البته چاپ این بخش در دوران بعد از ارتحال ایشان انجام شد ولی اصل کار یعنی فیش‌برداری انجام شده بود؛ بعد از وفات ایشان مؤسسه تمهید و بیت ایشان عزم را جزم کردند تا تفسیر را با همان سبک و سیاق ادامه دهند؛ البته تفاسیری از این دست در جهان اسلام داریم از جمله کار عبده و فخررازی که خود او انجام نداد و البته کار عبده هرگز به ثمر نرسید زیرا رشیدرضا خودش را به وهابیت فروخت.

آماده‌شدن ۲۴ جلد تفسیر اثری

بهجت‌پور با بیان اینکه کار در این مؤسسه به دست حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد سپرده شد، گفت: حقیقتا در طول این مدت ایشان از همه ما جلوتر بود؛ امروز ۱۱ جلد از این اثر در حال رونمایی‌شدن است در حالی که ایشان تا جزء ۲۴ را آماده کرده‌اند و تلاش و تمحض و تمرکز ایشان در این کار جدی بوده و هست.

مدیر مؤسسه تمهید بیان کرد: وقتی بنا شد این کار انجام شود به نظر رسید که باید یک جریان علمی و پژوهشی فاخری هم پشت سر آن و منضم به آن باشد به همین دلیل بنده به آقای رشاد پیشنهاد کردم که در این فعالیت، شریک راه مؤسسه تمهید و بیت آیت‌الله معرفت باشند و همراهی ایشان جای قدرشناسی دارد.

وی افزود: بنای ما بر این بود که ساختار کار همان شیوه استاد معرفت باشد و افزون بر آن مطالبی که از استاد در جای جای آثار دیگر ایشان داریم هنگام نگارش تفسیر ضمیمه شود و گروهی هم برای غنی‌سازی این اثر از جمله آقایان خالدالغفوری، سعیدی، مهدوی راد و … اضافه شدند. گروهی هم در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مدیریت کار را برعهده گرفتند.

کتابی برای جهان اسلام

بهجت‌پور با بیان اینکه این کتاب جهان اسلامی است و بیان این نکته که مرحوم معرفت می‌فرمودند من این کتاب را برای مصر نوشته‌ام تا اندیشه شیعی با زبانی نرم به جهان اسلام منتقل شود، اظهار کرد: این نکته مهمی است و باید تا انتها که حدودا ۳۵ جلد خواهد شد ادامه دهیم. نکته مهم دیگر در مورد این کتاب هم اینکه ایشان معتقد بود که جهان اسلام باید محاسن کلام اهل بیت(ع) را بشناسد لذا قلمی که به کار می‌رود و روش کار، بسیار مهم است.

وی افزود: همچنین نکته دیگر در مورد این کتاب، سلیقه زیبا و مهمی بود که علامه معرفت به کار برده است مثلا ما اصرار داریم که روایت باید به اهل بیت(ع) منحصر شود ولی علامه معرفت از واژه الاثری استفاده کرد یعنی چیزی که در مورد آن روایتی وجود دارد به میدان بیاید؛ ایشان با این کار بین اهل سنت و شیعه جمع کردند و تعبیر جامع را هم به کار بردند زیرا در جهان اسلام، شیعه توجه اندکی به روایات اهل سنت دارد و اهل سنت هم توجه جدی به روایات شیعه ندارد.

عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه گفت: ایشان این روش جدید را شروع کردند و هر چه در مورد تفسیر از شیعه و سنی بوده است مورد استفاه قرار داده است ضمن اینکه ایشان همه تلاش خود را به کار گرفته است تا به جای مبانی از مسائل شروع کنند و به صورت طبیعی مبانی را برجسته نمی‌کنند و این نکته دقیقی است یعنی ازطریق بناها، مسئله مبانی را اصلاح کردند.

دقت در دلالات روایات

بهجت‌پور افزود: دقت در دلالت روایات و نه اسناد از دیگر ویژگی‌های این کار است؛ از دید وی اولین عامل ترجیح عرضه به کتاب است و نه توجه به سند و در تفسیر هم حجیت به معنای کشف بیان است یعنی ما ممکن است با یک روایت ضعیف حل مسئله کنیم لذا حجیت در تفسیر مانند فقه نیست.

وی افزود: نکته مهمتر در ویژگی این اثر، مسئله اجتهاد است مثلا در نورالثقلین  و البرهان که بسیار ارزشمند هم هستند روایات را آورده‌اند ولی در آن اجتهاد نکرده‌اند ولی علامه معرفت در روایات هم اجتهاد کرده است و ما هم این روش را ادامه دادیم.

بهجت‌پور با بیان اینکه نقل شده است که ۳ جلد از کتاب را در نمایشگاهی به مصر بردیم و مورد اقبال زیادی قرار گرفت زیرا بعد اجتهادی سبب این مسئله شده بود، اظهار کرد: این نگاه اجتهادی بسیار ارزشمند است و ما از این طریق می‌توانیم از تراث خودمان بهره ببریم.

عضو هیأت علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه افزود: ایشان با مقدماتی که در بحث تفسیرشناسی انجام دادند روی سبک جامع البیان طبری تمرکز کردند. در جامعیت از مجمع‌البیان بهره برده و روی نقد کار کرده‌اند چنانچه ابن کثیر این کار را انجام داده است.