به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، پنجشنبه، ۱۷ بهمن‌ماه، در مراسم افتتاحیه دوره تربیت پژوهشگر تفسیر تنزیلی با بیان اینکه وظیفه مفسر آن است که مراد جدی خداوند متعال را کشف کند، گفت: روش‎های مختلفی برای این هدف ایجاد شده است؛ برخی روی بلاغت و ادبیات، برخی روی سنت صحابه و تابعین و برخی هم روش تفسیر قرآن به قرآن را برای کشف مراد جدی خدا به کار برده‌اند.

بهجت‌پور با اشاره به رشد دانش‌های فقهی، فلسفی، شهودی، علوم انسانی و ... اضافه کرد: هرکدام از این دانش‌ها بابی را روی فهم بشر باز کرد، ولی تمرکز بر روی تفسیر ترتیبی بود و همه هم می‌دانیم این نوع روش به رغم اهمیت و ارزش آن همان ترتیب نزول قرآن نیست.

وی افزود: همیشه خودمان را توجیه کرده‌ایم که مخالفتی با این چینش قرآن صورت نگرفته است لذا کسی به روش دیگری نمی‌اندیشید تا اینکه در دو سه قرن اخیر، تفسیر موضوعی مطرح شد؛ حدود یک قرن اخیر این مسئله رواج یافته که اگر ما دنبال نظام‌سازی هستیم باید نظام اصلی قرآن را کشف کنیم.

مدیر حوزه‌های علمیه خواهران با بیان اینکه برای بحث کشف نظام قرآن، موضوع علم تاریخگذاری نزول آیات قرآن عمدتا از سوی مستشرقان بیان شد، تصریح کرد: اتفاقات انجام شده در غرب به رغم اینکه خیال می‌کردند کاری بر ضد دین انجام می‌دهند ما را بیدار کرد؛ مستشرقان با طرح علم کرونولوژی، بحث تاریخ‌گذاری را پیش کشیدند؛ کسانی مانند نولدکه تحقیقاتی در این زمینه داشتند و تقسیم‌بندی‌های چهارگانه‌ای هم انجام دادند. در این دوره تعدادی از مسلمین دنبال این رفتند که تفسیر قرآن را بر این اساس بنگارند.

نویسنده تفسیر تنزیلی همگام با وحی بیان کرد: در میان اهل سنت کسانی مانند ملاحویش آل غازی، دروزه، حسن حبنکه میدانی، جابر العامری تفاسیری را به ترتیب نزول نوشتند؛ در میان شیعه مسئله به این سادگی مطرح نشد؛ مثلاً وقتی مقدمه بیان المعانی را می‌بینیم آورده که چون تفسیر مولا علی(ع) براساس تفسیر نزول بوده او هم این کار را کرده است.

وی بیان کرد: دروزه گفته است که چون تعدادی از مفتیان الازهر مصر به من گفتند که ایرادی ندارد که تفسیر ترتیب نزولی بنویسند، من به این روش رو آوردم؛ جابرالعامری هم می‌گوید که تاریخ و سیره را این طوربهتر می‌فهمیم، اما شیعه به این سادگی وارد تفسیر به ترتیب نزول نشد.

کجروی بازرگان در تفسیر تنزیلی

مدیر حوزه علمیه خواهران با بیان اینکه علامه طباطبایی روش تنزیلی را روش خوبی می‌داند که تاریخ و سیره را به ما می‌فهماند، اما در نظر او چیز مهمی نیست، اظهار کرد: شاید از موفق‌ترین افراد در این مدل، کار بازرگان بود؛ او مهندس بود و ارادتی هم به قرآن داشت، ولی در این مسیر کجروی پیدا کرد؛ زیرا معیار و ملاک مستشرقین در این مسیر را پیمود و دو سه جلد تفسیر با عنوان پا به پای وحی نوشت؛ او سراغ آیات رفت و طول موج آیات و ... را مطرح کرد، در حالی که شرق‌شناسان هم تا این حد کجروی نکردند.

بهجت‌پور افزود: طبرسی جدول ترتیب نزول سوره‌ها را تا سوره انسان بیان کرد؛ بعدها هم برخی دانشمندان ما گرفتار پیچی شدند و در زمین شرق‌شناسان بازی کردند و به سمت تاریخ‌گذاری رفتند. آیت‌الله معرفت تفاسیر به ترتیب نزول را بیان و از آنان به علت رفتن مسیر اشتباه انتقاد کردند؛ جلال الدین فارسی هم ترجمه‌ای از قرآن با مقدمه‌های مختلف بر هر بخش نوشت؛ العامری هم تقریباً شبیه او عمل کرده است.

زمان در تفسیر ترتیب نزول مطرح نیست

وی افزود: بنده وقتی این کار را شروع کردم، مسیری را طی کردم که باید این مسیر به گونه‌ای باشد که فواید این سبک را نشان دهد و منطقی را بیان کنم که بازی کردن در زمین دیگران نیست، لذا باید ادبیات این علم تولید می‌شد. در این منطق، تفسیر بر اساس زمان نزول مطرح نیست، بلکه ترتیب نزول سوره‌ها مهم است؛ چون به دنبال فهم تحول اجتماعی و تربیتی هستیم لذا زمان مهم نیست.

بهجت‌پور با بیان اینکه نمی‌خواهیم تاریخ را بدانیم بلکه می‌خواهیم روش‌های تحول جامعه را بفهمیم و اینکه چگونه جامعه را از لحاظ فرهنگی متحول کنیم، تصریح کرد: مردمی که همراهی موسی(ع) را می‌کردند گفتند که به جنگ نمی‌آییم و ۴۰ سال عقب افتادند و در بیابان گرفتار شدند، در صورتی که اگر همراهی می‌کردند همان موقع از مشکل نجات می‌یافتند.

وی با بیان اینکه عنصر دیگر روش بنده این است که با شرق‌شناسان می‌جنگیم، اظهار کرد: شرق‌شناس می‌خواهد شخصیت پیامبر را از قرآن تحلیل کند در حالی که معتقدیم که این متن از خداست و خود پیامبر هم از سوی خدا هدایت می‌شود و قرآن مانیفستی برای تغییر و تربیت مردم است؛ خیلی مهم است که در این متن پیامبر و یا مردم را ببینیم و یا اینکه نگارنده را خدا بدانیم و یا پیامبر.

روایات؛ معیار ترتیب نزول

نویسنده تفسیر تنزیلی همگام با وحی با بیان اینکه شرق‌شناسان می‌خواستند هم عنصر زمان و هم شخصیت پیامبر و هم گزاره‌هایی که از تاریخ در دل سوره‌ها داشتند یا نداشتند را بشناسند، افزود: آن‌ها چون در برخی موارد گزاره‌ها را نداشتند براساس حدس عمل کردند همچنین کار دیگر شرق‌شناسان این بود که طول موج را مطرح کردند و بازرگان هم از آنان اقتباس کرد؛ ما باید این تقسیم‌بندی مستشرقین را بر هم می‌زدیم، لذا معیار را نقل و روایات قرار دادیم.

بهجت‌پور با بیان اینکه گزارشات برای ما مهم بوده است، لذا وقتی این گزارشات را کنار هم می‌گذاریم سیر دعوت بر اساس سیر تحول بدست می‌آید، تصریح کرد: در این روش، تحول براساس رشد جامعه پیامبر به دست می‌آید لذا در اینجا ما از شرق شناسان فاصله می‌گیریم.

تفسیر تنزیلی در حال رواج است

وی با بیان اینکه این روش نیازمند یک دوره ادبیات نظری بود، تصریح کرد: براساس این روش کتاب مهندسی فرهنگی و سپس تفسیر همگام با وحی منتشر شد، همچنین مبانی و اصول این کار از جمله چرایی مشروعیت آن بیان شد ضمن اینکه هماهنگی این سبک با زبان و اهداف قرآن و فعل پیامبر(ص) توضیح و تبیین شده است.

بهجت‌پور با بیان اینکه ۱۴ فایده برای این سبک بیان شده است، همچنین قواعد آن توضیح داده شده است اضافه کرد: این سبک به تدریج جای خود را در کشور باز می‌کند، به گونه‌ای که کتاب تفسیر تنزیلی، برگزیده کتاب سال حوزه شد همچنین این تفسیر تبدیل به یک رشته شده است و طلاب زیادی هم برای فهم این روش در حال تربیت شدن هستند.