موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

 پاسخ به دو پرسش پیرامون گام تحول 

1. چرا عرب‎های شبه‎جزیره‎ی عربستان، مکه و اطراف آن، جامعه‎ی معاصر نزول بودند؟

قرآن توان و ظرفیت خود در تمدن‎‎سازی و تحول‎آفرینی را از راه نزول در منطقه‎ی اُمّیِ مکه و توسط پیامبر امّی نشان داد. در هنگامه‎ی ظهور اسلام، چهار تمدن ایران، روم، مصر، و یمن وجود داشت و این تنها شبه‎جزیره‎ی عربستان، مکه و اطراف آن بود که هیچ‎گونه تمدنی نداشت و مردمانش بدترین دین و بدترین زندگی را داشتند؛ بی‎سواد، ناخوانا و نانویس بودند و به‎تعبیر قرآن «فِی‏ ضَلَالٍ مُبِینٍ» و «قَوْماً لُدًّا» به‎شمار می‎آمدند. اگر تحول یادشده در یکی از تمدن‎های چهارگانه صورت می‎گرفت، به همان تمدن‌ها مستند می‌گشت. حتی اگر این تمدن‌ها به بالاترین رشد و ترقّی می‌رسیدند، اظهار می‎شد که این تعالی، ریشه در تمدن ما دارد، قرآن هم که آمد، کمی به این تعالی کمک کرد؛ مانند چاشنی غذا که به کیفیت آن کمک می‌کند. اما قرآن، عربِ امّیِ بی‎سوادِ ناخوانایِ بی‎صنعت و بی‎فرهنگ را مد نظر گرفت و ظرف بیست‎وسه سال، یک جامعه‎ی مدنی کامل تحویل داد و آن را سید و سرور تمدن‌ها کرد؛ به‎طوری که هر چهار تمدن اطرافش را زیر چتر خود گرفت. این ظرفیت خاص اسلام و قرآن است؛ برای همین، بیش‎ترین چالش‌ها از این جامعه‎ی بدوی برمی‎خاست. اما جامعه‎های دیگر، با چالش‌های کم‎تری مواجه‎اند؛ چون مدنی‎ترند. می‌توان گفت: برای هر چالشی که در جوامع دیگر، به‎وجود می‌آید، مثالی در قرآن داریم. اگرچه ممکن است به چالشی در قرآن اشاره شده باشد که در جامعه‎های دیگر پیش نیاید.

2. با حادثه‌هایی که آیات به تناسب آن نازل شده است، چگونه باید برخورد کرد؟ آیا قرآن منفعل از حوادث جامعه است؟

خیر؛ به‎نظر می‌رسد همین چالش‌ها را نیز، خود حضرت حق طراحی کرد. یعنی ابتدا با نزول آیه یا آیاتی، جامعه را منفعل کرد و آن‎ها را به واکنش کشاند. سپس پاسخ مناسب را به این چالش‎ها داد. مثلاً در ابتدای نزول که ربوبیت توحیدی را مطرح می‌کند، عده‎ای علیه حضرت محمد طغیان کرده و به تکذیب رو آوردند و به ایشان تهمت زدند، و عده‎ای دیگر دعوت ایشان را پذیرا شدند. این، انفعال جامعه است که قرآن آن را ایجاد کرده و به آن جواب می‌دهد؛ یعنی برای هر گروه، آیه‎ی مناسب را نازل می‌کند. مقاومت‌ها و تکذیب‌ها و تهمت‎ها را پاسخ داده، برای مسلمین بشارت می‌آورد و حوادث را مدیریت می‌کند.»