موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

شناسه سوره ضحی در ویراست جدید جلد اول تفسیر همگام با وحی

این سوره براساس کلمات آیه‎ی اول آن، به «الضحی» و «والضحی» نام‎گذاری شده است. بیش‎تر مفسران و دانشمندان علوم قرآن معتقدند که سوره‎ی ضحی، مکی است، هرچند برخی در مکی یا مدنی بودن آن تردید دارند.^[1] این سوره در هفت مورد از جداول ترتیب نزول مسند، در ردیف یازدهم، پس از سوره‎ی فجر و پیش از سوره‎ی انشراح قرار دارد. در روایات منقول در تاریخ یعقوبی و المقدمتان، و هم‎چنین در ردیف 4 و 5 جدول روایات غیرمسند شهرستانی، سوره‎ی ضحی، سومین سوره‎ی نازل‎شده است. البته ردیف اول تا سوم از جدول شهرستانی، همانند روایات مشهور جداول مسند است. این نقل در مقدمه‎ی سوره‎ی مزمل بررسی و ضعیف شمرده شد؛ به‎خصوص توجه دادیم که مضامین سور‎ی ضحی، از جریان عادی و مستمر نزول قرآن چنان یاد می‎کند که گویا مشرکان بهانه‎گیر نیز از این امر اطلاع داشتند و لذا به‎خاطر تأخیر موقتی که در نزول قرآن بر حضرت پیامبر6 ایجاد شد، وی را مورد استهزا قرار دادند که پروردگارش با وی قهر کرده و او را به‎حال خود گذاشته است. طبیعی است که این اتفاق، نیاز به فاش بودن رویه‎ی نزول قرآن، برای این بهانه‎گیران دارد. این مطلب، نزول قابل توجهی از سوره‎ها را ایجاب می‎کند که با نزول در رتبه‎ی سوم سازگار نیست. در جدول ابن‎ندیم نیز هرچند سوره‎ی ضحی پس از سوره‎ی فجر قرار دارد، سوره‎ی پس از آن لیل است. این قول نیز در مقدمه‎ی سوره‎ی لیل، سست قلمداد شد. در همه‎ی گزارشات فراهم‎آمده از جداول ترکیبی نیز، سوره‎ی ضحی یازدهمین سوره، پس از سوره‎ی فجر و پیش از سور‎ی انشراح است.

سوره‎ی ضحی در ترتیب مصحف رسمی، در جزء سی‌ام قرآن، ردیف نود و سوم پس از سوره‎ی لیل و پیش از سوره‎ی شرح واقع است و یازده آیه دارد.