موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

رهبرعزیز انقلاب در نماز جمعه باشکوه این هفته با استفاده از سوره ابراهیم (72 نزول در مکه)، دو صفت را برای مردم ایران بیان نمودند؛ «صبار شکور»

بر آن شدیم تا اشاره‎ای داشته باشیم که قرآن برای تربیت نسل مخاطب نزول و ایجاد صفت شکرگزاری در آن‎ها، پیش از این در سیر نزول، در طرحی حکیمانه مبادرت به تربیت شاکرانه مسلمانان نموده است. پیشنهاد بنده برای این روزها، تمرکز طلاب و ائمه جماعات و اساتید حوزه تبیین شکرگزاری و ناسپاسی است، با بیان تفسیرتحلیلی سوره لقمان (57 نزول در مکه). بدین منظور نکته ناب روش‎شناختی که در تفسیر همگام با وحی جلد ششم، به قلم استاد ارجمندم حجت الاسلام و المسلمین بهجت پور به رشته تحریر درآمده است، برای سرنخ تولید محتوا خدمتتان تقدیم می شود.

شکرگزاری، سرآمد حکمت است. (ر.ک: آیه‎ی 12) و پروردگار حکیم، برای انگیزش مردم به‎سمت شکرگزاری، ابتدا به نعمت‎های منحصر به‎فردی که حس شکرگزاری از خدا را زنده کند، توجه داده، پس ‎از آن، به تجلیل از لقمان پرداخت؛ او که حکمتش وی را به شکرگزاری ترغیب می‎کرد. سپس همین شکر را درقالب نصایح وی به فرزندش، دنبال کرده و روشن کرده سپاس‎گزاری، از خدا یا والدین، چنان اهمیتی داشته که از اولی‎ترین توصیه‎های پدر حکیم به فرزندش بوده است. (ر.ک: آیه‎ی 14) سپس با بیان برخی از نعمت‎های الهی که به‎منظور تسهیل زندگی و تأمین رفاه مردم (ر.ک: آیه‎ی 20) ایجاد شده است و گرفتن اعتراف از مشرکان درباره‎ی نعمت آفرینش آسمان‎ها و زمین، و بیان مالکیت مطلق او بر هستی (آیات 25 و 26) و بیان ناممکن شمردن شمارش نعمت‎ها (آیه‎ی 27) و توضیح نعمت خدا در سامان دادن به حرکت شب و روز و ماه و خورشید (ر. ک: آیه‎ی 29) و نیز یادآوری نعمت حرکت کشتی‎ها در دریاها (ر. ک: آیه‎ی 31) انگیزه‎ی شکرگزاری را تقویت می‎کند و در این ‎بین، از ناسپاسی و منکر شدن برخی از مردم و تبعات منفی ناسپاسی و انکار، پرده بر می‎دارد. (ر.ک: آیات21، 23، 24، 25، 32). خلاصه؛ چشم بشر، آن‎گاه به حقیقت باز می‎شود که آیات الهی را در تکوین و تشریع ببیند، و این اتفاق، هنگامی حادث می‎شود که پیش‎تر چشم انسان به نعمت‎های الهی و بخشندگی او، باز شده باشد.

از دیگر سو، خدای حکیم در سوره‎ی لقمان برای منفور کردن ناسپاسی‎ها، روش ویژه‎ای به‎کار گرفته است: ابتدا به آسیب استکبار از پذیرش به آیات شنیداری توجه می‎دهد، و انسان‎های مستکبر را کسانی می‎شمرد که در برابر قرآن و بیانات رسول6، به خرید سخنان بیهوده به‎منظور گمراه‎سازی مردم روی می‎آورند. (ر.ک: آیات 6 و 7) سپس این گروه را که به‎دلیل استکبار در برابر شنیدن حقیقت توحید، شرک‎ می‎ورزند، با بیان برخی از آفرینش‎های بزرگ مانند آفرینش آسمان بدون ستون، کوه‎ها، گسترده کردن جنبندگان در زمین، و رویش سبزه‎ها به‎وسیله‎ی باران، مخاطب ساخته و از آن‎ها می‎خواهد اگر شریکان مورد ادعا یا خود آن‎ها نیز مخلوقی دارند، عرضه کنند تا با این ‎کار، دست آن‎ها را از وجود هرگونه برهان بر شرک، خالی، و رفتار مستکبرانه و منکرانه‎ی آن‎ها را در برابر آیات الهی، تقبیح کند. پس از آن شکر نعمت را دلیل و شاهد حکمت و رشد عقلی افراد شمرده، یاد‎آور می‎شود که ناسپاسی، به خود افراد، لطمه وارد می‎کند و خدای متعال بی‎نیاز از سپاس‎گزاری دیگران است. (ر. ک: آیه‎ی 12‎). در گام سوم، با یادآوری قدرت تسخیر و فراهم کردن انواع نعمت‎های ظاهری و باطنی که زمینه‎ی ایمان به پروردگارند، از انسان‎هایی که بدون هیچ دانایی، هدایت و یا کتابی روشنگر، به جدال در خدا می‎پردازند، انتقاد، و ادعای آن‎ها برای فرار از پذیرش توحید، که همانا پناه بردن به دامن تقلید از پدران مشرک است را تقبیح می‎کند. (ر. ک: آیات 20 و 21) و در گام چهارم با بیان استحکام دست‎آویز و براهین کسانی که به خدا روی آورده‎اند و نیکوکارند، در برابر، از بی‎پایگی باورهای مشرکان پرده بر می‎دارد. (آیه‎ی 22). خدای متعال در پنجمین گام، پس از اعتراف گرفتن از مشرکان به آفریدگاری آسمان‎ها و زمین ازسوی خدا، از بی‎توجهی‎شان به لوازم این اعتراف در پذیرش توحید ربوبی انتقاد می‎کند. در ادامه، با یادکرد گستردگی نعمت‎های الهی، موضوع سخن، بعث و انگیزش رستاخیز قرار گرفته، و با یادآوری روز حساب، آنان را درباره‎ی ناسپاسی نعمت‎های الهی، دچار دغدغه می‎کند، و چون اطلاع از شکر و ناسپاسی، نیاز به علم دارد، با نشان دادن نظم، حکمت و حساب‎رسی دقیق خدا در پدیده‎های مهمی چون جا‎به‎جا شدن شب و روز و حرکت خورشید و ماه، از دانش خدا به پنهان و باطن رفتارها خبر می‎دهد تا روشن شود که خدای متعال، ناسپاسی در درون افراد را نیز می‎داند، چه رسد به ناسپاسی‎هایی که اظهار می‎شود. (آیه‎ی 29). درنهایت با بیان این مطلب ‎که انسان‎های ناسپاس، هنگام برخورد با مشکلات، یادشان به صاحب‎نعمت می‎افتد، اما پس از رفع مشکل، عده‎ی زیادی دوباره به مسیر انکار بر می‎گردند، آن‎ها را انسان‎هایی اهل عذر و بسیار ناسپاس می‎شمرد. (ر. ک: آیه‎ی 36) و درنهایت با ترساندن مردم از پروردگار و رستاخیز آن‎ها، به اصلاح رفتار، توصیه می‌کند.