به نام خدا
یکی از مواردی که استاد ایازی در نقد اخیرشان که توسط ایکنا منتشر شد، بحث مخاطب آیات بود.
استاد بهجت پور درنقد ایشان در این بند، نکاتی را فرمودند که به در این لینک در ایکنا آمده است.
در اینجا به جهت آنکه حرف استاد را در یک نمونه عینی و ملموس نشان دهیم، با استفاده از دروس قواعد تفسیر موصوعی تنزیلی استاد و نیز مباحثی که به زودی در کتاب ایشان منتشر می شود، نشان دهیم
نمونه ای عینی از طرح بحث معاد در ده سوره ابتدای نزول
این مثال می تواند به خوبی نشان دهد که قرآن چگونه در این سوره های کوچک اما پرمحتوا، دنیایی از روابط گوناگون و تخاطبهای گوناگون را شکل داده است. این موضوع یکی از قواعد خاص تفسیر تنزیلی موضوعی است که محققین باید به آن توجه تام داشته باشند.
با ما همراه باشید.
یکی از مباحثی که استاد بهجت پور در کلاس قواعد تفسیر تنزیلی موضوعی به دوستان آموزش دادند، تفکیک مراد ها با توجه مخاطبین آیات مورد پژوهش می باشد. هر چند آیات مربوط به موضوعات در تفسیر تنزیلی موضوعی یکسان هستند اما این به معنای هم جهتی و یکسانی پیام آیات هر موضوع نیست.
قران به طور غالب موضوعات واحد را با رویکردهایی تربیتی میان سه دسته مخاطب توزیع می کند و به تناسب وضعیت هر کدام در باره موضوع مربوط سخن می گوید؛ ابعادی از موضوع را برای گروهی مطرح می کند که برای دیگران نیازی به تبیین و یا دستور ندارد و به عکس ابعادی مخصوص تنها یک گروه است و دیگران در ان دخالتی ندارند. به همین جهت مخاطبان قران متفاوتند گاه در یک موضوع ، پیامبر ص و در ابعادی از همان موضوع جاهلان و معارضان و در ابعاد دیگری از همان موضوع مؤمنان و اهل ولاء مخاطب می شوند.
در تفسیر موضوعی مرسوم که رویکرد آن غالبا آموزشی و معرفتی است، به کلیت موضوع بسنده می شود و شناخت مخاطبان را در فهم و تفسیر دخالت نمی دهند. بر عکس تفسیر تنزیلی موضوعی که به جهت حساسیت در امر تربیت و تحول، و لزوم دخالت روحیه ها در این مقوله بر مخاطبان حساسیت نشان داده می شود. در این سبک تفسیری موضوع را با توجه به هر یک از مخاطبان واکاوی می کنند و بنا را بر این گذاشته اند تا پیام تربیتی و تحولی را با امعان نظر در مخاطبان به قید فهم در آورند.
نمونه: باور به رستاخیر در سیر تنزیلی
باور به رستاخیز و مباحث تربیتی و تحولی بر پایه این باور از مهمترین و پر بسامد ترین آیات در قرآن مجید است. آیات رستاخیز گاه خطاب به عموم مردم است بلکه مخاطب خاصی ندارد، در مواردی مخاطب آیات پیامبر اکرم ص و در مواردی مؤمنان هستند. برخی آیات با معاندان و یا در باره آنها نازل شده اند. هر کدام لحنشان متفاوت با دیگری است؛ مفسر در سیر نزولی باید به این مخاطبان توجه کند، در اینجا جدولی از آیات معاد را در ابتدای 10 سوره ابتدایی نزول ترسیم می کنیم سپس به بیان ثمرات و نتائج توجه به تفاوت محاطبان در تفسیر تنزیلی می پردازیم:
ادامه مطلب را دنبال نمایید.
|
ردیف |
سوره |
ترتیب نزول |
متن آیات |
ملاحظات |
|
1 |
علق |
1 |
إِنَّ إِلى رَبِّکَ الرُّجْعى (8) |
خطاب به پیامبر |
|
2 |
قلم |
2 |
کَذلِکَ الْعَذابُ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ (33)
|
خطاب به پیامبر |
|
2/ 1 |
قلم |
2 |
إِنَّ لِلْمُتَّقینَ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعیمِ (34)أَ فَنَجْعَلُ الْمُسْلِمینَ کَالْمُجْرِمینَ (35)ما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (36)أَمْ لَکُمْ کِتابٌ فیهِ تَدْرُسُونَ (37)إِنَّ لَکُمْ فیهِ لَما تَخَیَّرُونَ (38)أَمْ لَکُمْ أَیْمانٌ عَلَیْنا بالِغَةٌ إِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ إِنَّ لَکُمْ لَما تَحْکُمُونَ (39)سَلْهُمْ أَیُّهُمْ بِذلِکَ زَعیمٌ (40)أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ فَلْیَأْتُوا بِشُرَکائِهِمْ إِنْ کانُوا صادِقینَ (41)یَوْمَ یُکْشَفُ عَنْ ساقٍ وَ یُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلا یَسْتَطیعُونَ (42)خاشِعَةً أَبْصارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وَ قَدْ کانُوا یُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَ هُمْ سالِمُونَ (43) |
خطاب به پیامبر + عموم مردم شامل اهل تقوا و معاندان |
|
3 |
مزمل |
3 |
وَ ذَرْنی وَ الْمُکَذِّبینَ أُولِی النَّعْمَةِ وَ مَهِّلْهُمْ قَلیلاً (11)إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالاً وَ جَحیماً (12)وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ وَ عَذاباً أَلیماً (13)یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثیباً مَهیلاً (14) |
خطاب به پیامبر |
|
4 |
مزمل |
3 |
إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْکُمْ رَسُولاً شاهِداً عَلَیْکُمْ کَما أَرْسَلْنا إِلى فِرْعَوْنَ رَسُولاً (15)فَعَصى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبیلاً (16)فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شیباً (17)السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ کانَ وَعْدُهُ مَفْعُولاً (18) |
خطاب به مشرکان مکی |
|
5 |
مزمل |
3 |
اللَّهِ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ (20) |
خطاب به پیامبر و مومنان |
|
6 |
مدثر |
4 |
فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ (8)فَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسیرٌ (9)عَلَى الْکافِرینَ غَیْرُ یَسیرٍ (10)ذَرْنی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحیداً (11)وَ جَعَلْتُ لَهُ مالاً مَمْدُوداً (12)وَ بَنینَ شُهُوداً (13)وَ مَهَّدْتُ لَهُ تَمْهیداً (14)ثُمَّ یَطْمَعُ أَنْ أَزیدَ (15)کَلاَّ إِنَّهُ کانَ لِآیاتِنا عَنیداً (16)سَأُرْهِقُهُ صَعُوداً (17)إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ (18)فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ (19)ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ (20)ثُمَّ نَظَرَ (21)ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ (22)ثُمَّ أَدْبَرَ وَ اسْتَکْبَرَ (23)فَقالَ إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ یُؤْثَرُ (24)إِنْ هذا إِلاَّ قَوْلُ الْبَشَرِ (25)سَأُصْلیهِ سَقَرَ (26)وَ ما أَدْراکَ ما سَقَرُ (27)لا تُبْقی وَ لا تَذَرُ (28)لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ (29)عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ (30) |
خطاب به پیامبر اکرم |
|
7 |
مدثر |
4 |
وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلاَّ مَلائِکَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلاَّ فِتْنَةً لِلَّذینَ کَفَرُوا لِیَسْتَیْقِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ یَزْدادَ الَّذینَ آمَنُوا إیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِیَقُولَ الَّذینَ فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً کَذلِکَ یُضِلُّ اللَّهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی مَنْ یَشاءُ وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلاَّ هُوَ وَ ما هِیَ إِلاَّ ذِکْرى لِلْبَشَرِ (31) |
خطاب به پیامبر |
|
8 |
مدثر |
4 |
کَلاَّ وَ الْقَمَرِ (32)وَ اللَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ (33)وَ الصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ (34)إِنَّها لَإِحْدَى الْکُبَرِ (35)نَذیراً لِلْبَشَرِ (36)لِمَنْ شاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَ (37) |
خطاب عمومی |
|
9 |
مدثر |
4 |
کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَةٌ (38)إِلاَّ أَصْحابَ الْیَمینِ (39)فی جَنَّاتٍ یَتَساءَلُونَ (40)عَنِ الْمُجْرِمینَ (41)ما سَلَکَکُمْ فی سَقَرَ (42)قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ (43) وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکینَ (44)وَ کُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضینَ (45)وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ (46)حَتَّى أَتانَا الْیَقینُ (47)فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعینَ (48) |
خطاب عمومی |
|
10 |
مدثر |
4 |
بَلْ یُریدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ یُؤْتى صُحُفاً مُنَشَّرَةً (52)کَلاَّ بَلْ لا یَخافُونَ الْآخِرَةَ (53) |
خطاب بهپیامبر در باره معاندان مشرک |
|
11 |
حمد |
5 |
مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ (4) |
خطاب عمومی |
|
12 |
مسد |
6 |
تَبَّتْ یَدا أَبی لَهَبٍ وَ تَبَّ (1)ما أَغْنى عَنْهُ مالُهُ وَ ما کَسَبَ (2)سَیَصْلى ناراً ذاتَ لَهَبٍ (3)وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ (4)فی جیدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ (5) |
خطاب به پیامبر در باره معاندان با وی |
|
13 |
تکویر |
7 |
إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ (1)وَ إِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ (2)وَ إِذَا الْجِبالُ سُیِّرَتْ (3)وَ إِذَا الْعِشارُ عُطِّلَتْ (4)وَ إِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ (5)وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَتْ (6)وَ إِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ (7)وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ (8)بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ (9)وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ (10)وَ إِذَا السَّماءُ کُشِطَتْ (11)وَ إِذَا الْجَحیمُ سُعِّرَتْ (12)وَ إِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ (13)عَلِمَتْ نَفْسٌ ما أَحْضَرَتْ (14) |
خطاب عمومی |
|
14 |
اعلی |
8 |
فَذَکِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّکْرى (9)سَیَذَّکَّرُ مَنْ یَخْشى (10)وَ یَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى (11)الَّذی یَصْلَى النَّارَ الْکُبْرى (12)ثُمَّ لا یَمُوتُ فیها وَ لا یَحْیى (13) |
خطاب به پیامبر |
|
15 |
اعلی |
8 |
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى (14)وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى (15)بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا (16)وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقى (17) |
خطاب عمومی |
|
16 |
لیل |
9 |
إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّى (4)فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى (5)وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى (6)فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى (7)وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنى (8)وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنى (9)فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرى (10)وَ ما یُغْنی عَنْهُ مالُهُ إِذا تَرَدَّى (11) إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدى (12)وَ إِنَّ لَنا لَلْآخِرَةَ وَ الْأُولى (13)فَأَنْذَرْتُکُمْ ناراً تَلَظَّى (14)لا یَصْلاها إِلاَّ الْأَشْقَى (15)الَّذی کَذَّبَ وَ تَوَلَّى (16)وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى (17)الَّذی یُؤْتی مالَهُ یَتَزَکَّى (18)وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزى (19)إِلاَّ ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلى (20)وَ لَسَوْفَ یَرْضى (21) |
خطاب عمومی |
|
17 |
فجر |
10 |
کَلاَّ إِذا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکًّا دَکًّا (21)وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا (22)وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّکْرى (23)یَقُولُ یا لَیْتَنی قَدَّمْتُ لِحَیاتی (24)فَیَوْمَئِذٍ لا یُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ (25)وَ لا یُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ (26)یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ (27)ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً (28)َادْخُلی فی عِبادی (29)وَ ادْخُلی جَنَّتی (30) |
خطاب عمومی |
نکته های قابل استفاده از تنوع خطابات مرتبط با رستاخیز که از خوشه چینی از خرمن دانش استاد بهجت پور برچیده ایم.
توجه به تنوع خطاب های مرتبط با رستاخیز، برخی مرادهای الهی را به شرح ذیل بدست می دهد:
1. خدای متعال در خطاب به پیامبر اکرم ص به صراحت از رستاخیز و پیامدهای مثبت آن برای آن حضرت و تبعات منفی آن بر کفار و معاندان سخن گفته است؛ این گفتار به طور عمده در مقام سکونت و اطمینان قلب آن حضرت بوده است: ( ر. ک. سوره علق 1/ 8 و قلم 2/ 33 و مزمل 3/ 11-14 و مدثر4/ 8-30، مسد 6/ 1-5 ). در پاره ای موارد نیز اطلاعاتی به پیامبر اکرم ص داده است: (ر. ک. سوره مدثر 4/ 31 در باره علت معرفی پاسبانان سقر در آیه 30 سوره , سوره اعلی 8/ 9-13، اطلاع از پیامدهای تذکراتش و فرجام موضوعی که افراد در قبال آنها می گیرند. )
در مضامین آیات بالا زبان استدالال در باره رستاخیز به کار نرفته است؛ این جهت به دلیل فرض ایمان پیامبر ص و درک وی ص از حقیقت جهان آخرت و عدم نیاز اثبات روز موعود برای اوست. از این رو مباحث مربوط به رستاخیز در گفتار با وی ص رنگ بنا و ثمره به ترتیبی که در بند اول گذشت ، گرفته است.
2. از آیات مذکور در جدول بالا استفاده می شود که طرح بحث رستاخیز با مؤمنان به شکل بسیار ساده و بر پایه برهان ربوبی گذاشته شد؛ در سوره علق ابتدا توحید ربوبی بناگذاری شد و در سوره قلم عدالت ربوبی گفته شد و بر پایه آن، این گروه را مشمول عنایات الهی شمرد: ( قلم 2/ 34-35) عدالت ربوبی بر پایه اثبات ربوبیت توحیدی در سوره علق و پذیرش آن، به طور طبیعی هیچ اعتراضی را از سوی مؤمنان به دنبال ندارد. قرآن آنها را اصحاب یمین معرفی کرد که در بهشت سکنی داشته و از مجرمان علت جهنمی شدنشان را جویا می شوند: ( مدثر 4/ 38-40). اهل خشیت ( ترس ناشی از درک ابهت پروردگار ) شمرد که تذکرات پیامبر اکرم ص را به جان می خرند، و در راه رستگاری قرار می گیرند: ( اعلی 8/ 10 و 14- 15) . دارای درجات عالی تقوا از آتش جهنم که در نیات پاکشان در رفتار با مردم بی بضاعت ظهور می کند: ( 17-21) و واجد نفس مطمئنه ای که پروردگار متعال آنها را در زمره بندگان مخصوصش داخل کرده و به بهشتش دعوت می کند: ( فجر 10/ 27-30).
از آیات مربوط به مؤمنان دانسته می شود که محور اساسی ایمان آنها ایمان به ربوبیت پروردگار است. در حقیقت ابعاد ایمان آنها به توحید ربوبی، به تمام شئون مرتبط با رستاخیز سرایت کرده است.
3. خدای متعال در باره رستاخیز با عموم مردم نیز سخن گفته است؛ این سخنان ابتدا بر پایه تشریح عدالت پروردگار در برخود با اهالی تقوا و تسلیم در برابر اهالی تکذیب و ارتکاب جرم بیان می شود : ( قلم 2/ 34) پیش بینی تردید و تصویر راه های دست یابی به نعمت های بهشتی از سوی تکذیب کنندگان مشرک می رود . از این رو خدای متعال با تبییناتی بر پایه عقل دست آویز ها و بلکه تمام شقوق توهمی آنها را بررسی و مردود می کند: ( قلم 2/ 35-43). سپس در سوره مدثر مؤکدا به سوگند، هشدار می دهد که برخی مردم گرفتارسقر می شوند: ( مدثر 32-37) . در همان جا با دو دسته کردن مردم به اصحاب یمین و اصحاب سقر، عوامل گرفتاری اهالی سقر را توضیح می دهد: ( مدثر 4/ 38- 48). اطلاع عموم از مالکیت خدا بر روز جزا ( حمد 5/ 4) و اینکه روز رستاخیز نشانه دارد و بعد از بروز نشانه ها و تحولات طبیعت، انسان ها چه صالح و یا طالح ثمرات اقدامات خود را در رستاخیز مشاهده خواهند کرد: ( تکویر 7/ 1-14). سپس برای آنها توضیح داده شده که رستگاری روز رستاخیز محصول تزکیه نفس، یاد کرد پروردگار و نماز برخاسته از این یاد است: ( اعلی 8/ 14-15) و آسیب برگزیدگی دنیا بر آخرت را در تحصیل رستگاری گوشزد و راه خروج از این آسیب رایادآور می شود : ( اعلی 8/ 16-17). پس از این اقدام است که مؤکد به سوگند، به دو دسته عمل که ثمره آنها قرار گرفتن در شیب رستگاری یا شقاوت است توجه می دهد: ( لیل 9/ 1- 21) و در نهایت روشن می کند که نفس مطمئنه به وعده های پروردگار با نفسی که مضطرب است و در صورت دست نیافتن به ثمره دل خواه خدا را متهم می کند، چه جایگاهی در بهشت و جهنم دارند: ( فجر 10/ 21-30).
سیر بدست آمده از ترتیب نزول آیات مربوط به رستاخیز در خطاب به عموم مردم و پیش بینی واکنش های احتمالی نشان می دهد که اصلی ترین عنصر متأثر شدن مردم از بحث رستاخیز، پس از ایمان به توحید ربوبی، عدالت ربوبی است. و اینکه خدای متعال مالک آن روز بوده و همه تصورات متفاوت با این مالکیت مطلق مردود است. عوامل گرفتاری در شقاوت آخرت چیست و راههای تأمین رستگاری کدام است. چگونه خدای متعال در این مسیر به توفیق یا خذلان دخالت می کند و نقش رابطه انسان با پروردگار به اضطراب در ایمان و یا اطمینان در ایمان به ربوبیت چیست؟
4. نکته جالب آن که در این مسیر مخاطب دیگری به نام مشرک معاند وجود دارد که زیر بارپذیرش رستاخیز نمی رود در این آیات روشن می شود که مباحث رستاخیز در باره وی به گونه ای دیگر مطرح می شود؛ خدای متعال، وخامت حال معاندان به طور عام در دنیا و آخرت ( ر. ک. سوره علق 1/ 9-18) و فرجام ناگوار عموم آنها در رستاخیزرا به اطلاع پیامبر می رساند: ( قلم 2/ 17-33 , مزمل 3/ 11-14). تنها در یک مورد آن هم سرکشی در برابر پیامبر اکرم ص، به مشرکان سرکش هشدار داد: ( مزمل 3/ 15-18 ) اما همان طور که به عرض رسید دیگر مباحث در باره وخامت حال معاندان را به اطلاع پیامبر ص رساند. این اطلاع دو گونه بود ؛ گاه از باب بیان اشخاص خاصی چون ولید بن مغیره که در باره قران سرکشی کرد: ( مدثر 4/ 9-26) یا نقش آسیب زای نداشتن ترس از آخرت، در سرکشی گروهی که با تبخترعلیه هشدارهای پیامبر موضع داشتند: ( مدثر 4/ 52-53 ). و عذاب اخروی ابولهب و همسرش را که رو به آزار پیامبر اکرم ص آوردند، به اطلاع ان حضرت رساند : ( مسد 6/ 1-5 ). و گاه از باب بیان موارد عامی که در باره گروه غیر همراه در سوره های گذشته به عرض رسید و بیان شد که به طور عمده، جهت اطمینان خاطر و تسلی خاطر آن حضرت بیان می شد.
حمله به فرهنگ رقیب در مقابله مستقیم و یا در گفتار راهبرانه با پیامبرص موجب است تا مؤمنان احساس قدرت کنند؛ هنگامی که بیفرهنگی رقیب معلوم و گفتمان آنها به چالش کشیده شد، متدینین احساس قدرت نموده و قوت می گیرند؛ ادبیات قرآن کریم به ما میفهماند که نباید همیشه در مقابل تهاجم فرهنگی، موضع دفاع داشت؛ بلکه چه بسا باید هجمه کرد و رقیب را تخریب و انتقاد کرد. لذا باید دقیق مخاطب را شناخت.
ملاحظه می فرمایید که با استفاده از این مطالب در مقام تربیت باید به هر گروه از دعوت کنندگان به رستاخیز که به جای پیامبر اکرم ص در مقام انذار دیگران می نشینند، به مؤمنانی که صاحب اختیاری و ربوبیت پروردگار را پذیرا شده اند، به عموم مردم که در جهالت از امر رستاخیز به سر می برند، و به معاندان لایه های متفاوتی از این حقیقت را بیان کرده است . مفسر در تفسیر تنزیلی که با هداف شناخت روش های تحول صورت می بندد باید به تمام مخاطبان توجه کرده و از این منظر به استخراج مراد های الهی بپردازد. همین وضعیت در موضوعات پر کار برد دیگری مثل اهداف قران، ایمان، رسالت، قران، عفاف و غیر آنها جریان دارد محققان فرهیخته را به مطالعه آنها توصیه می کنم.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.