موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

1. اولین گام اصلاح افراد با هشداردادن و بیم‌دادن آنان نسبت به عواقب غفلت و بی‎توجهی به رفتار و باور‎هاشان آغاز می‎شود.
2. اگر هشدار‎ها از جانب پروردگار است و انذاردهنده، تنها مبلّغ پیام اوست، در ابتدا مبلّغ باید پروردگار را به مخاطب بشناساند و سپس عظمت، بزرگی و کبریایی او را بیان دارد، تا هشدار‎ها مؤثر واقع شوند.
3. چون هشداردادن به دیگران، به طور غالب، مخالف با طبیعت اولیه مخاطبان هشدار است، هشداردهنده یا واسطه‌ی هشدار باید عوامل تنفرزا و مسائل حاشیه‎ای میان خود و مخاطبان را به حداقل رساند. در غیر این صورت، همین امور به ظاهر کوچک، به توفیق نداشتن وی منجر می‎شود.
4. هنگامی سفارشِ دیگران به شکیبایی فایده‌ی لازم را دارد که سفارش‎کننده، امید به آینده را با نشان دادن نتیجه‌ی تلاش‎های شخصِ تحت فشار یا حداقل رسوایی و تنبیه جریان مخالف ایجاد کند. این نکته از ملاحظه‌ی آیات سه تا هشت سوره مدّثّر آشکار می‎شود.
5. در امر دعوت دینی و اصلاح جامعه، غفلت از توطئه‎ها و نداشتن تدبیر برای مقابله با نقشه‎های احتمالی، موجب عقیم‎شدن تلاش‎ها می‎شود. باید شبهات پیش‎آمده را شناسایی و نسبت به رفع آن‌ها اقدام کرد، چنان‌که در سوره مدّثّر، توطئه ولید و اشراف مکه با طرح «نوزده پاسبان جهنم» خنثی شد.
6. چنانکه در گفتگوی اهل بهشت با اهل جهنم گزارش شد. بهترین الگوی ترساندن انسان غافل و مجرم، توجه‌دادن او به آینده‌ی شومی است ‎که در انتظار اوست، و بیان علل و عوامل این سرنوشت است.
7. از جمله کارآمدترین راه‌های هشدار، باز کردن پرونده‌ی اشخاص گرفتار و با بیانی از زبان ایشان است. در این سوره خدای متعال از زبان خود مجرمان به تحلیل علل و عوامل سقوطشان پرداخت و ملاحظات خود را بر آن اضافه کرد. یعنی پس از آن‌که از زبان مجرمان به چهار علت جهنمی‎شدنشان اشاره کرده، ادامه داد: «فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِینَ».
8. تحلیل انگیزه‎های مخالفت جریان‎های مخالف، یکی از نکات مهم در فرایند مقابله با آنان است؛ زیرا اطلاع بر انگیزه‎های واقعی آنان، مانع صرف وقت و انرژی در شبهات و ادعا‎های کاذب آنان خواهد شد؛ مثلاً جبهه‌ی مخالف پیامبر ادعا می‎کرد خود باید به طور مستقیم صحیفه‎ای آسمانی مشاهده کند، اما قرآن بدون پاسخ تشریحی به این ادعا، انگیزه‌ی آنان را از طرح این دعوا مطرح کرده و آن را نتیجه‌ی عدم ترس از روز قیامت می‌داند.
9. در این سوره نحوه‌ی برخورد با توطئه‎گران و اشخاص لجوج نشان داده شد. کار آنان را باید به خدا واگذاشت، در برابر توطئه‌شان شکیبا بود، مکر آنان را پاسخ داد و حقیقت توطئه‌ها را با چالش‎هایی که برایشان پیش می‎آوریم، آشکار سازیم.
10. تبیین مباحث کلامی دقیق به مناسبت بحث پندگیری از قرآن روشن می کند، که بزرگترین عامل بهره گرفتن از ظرفیت پدیده ها و آثار آنها مثل قرآن، تنظیم و سبقت رابطه انسان با خداست. تا رابطه با خدا اصلاح نشود، میل انسان به بهره گرفتن از این پدیده‎ها شکل نمی‎گیرد، و همین مطلب تذکر مهمی در سیر تکاملی و تحولی افراد و اجتماعات است که ابتدا باید رابطه خود با خدا را بر پایه درستی بنا گذارند تا از پدیده‎ها و ظرفیت آن‎ها بهره بگیرند. این مطلب که در انتهای سوره مدثر وارد شده بود، مقدمه‎ی ورود به سوره حمد است که در آن، رابطه انسان با خدا تنظیم می‎شود.