معرفی دوره جدید تفسیر اثری جامع

معرفی دوره جدید تفسیر اثری جامع

مرحوم علامه آیه الله معرفت ره در زمان حیات خود پروژه تفسیر اثری جامع را با تشکیل کارگروهی متشکل از پژوهشگران حوزوی آغاز نمود. این کار گروه در زمان حیات مرحوم معرفت موفق شد تمامی روایات تفسیری فریقین را که تقریبا به 70 هزار روایت می رسید، جمع آوری نمود و بدین ترتیب مرحله دوم تفسیر، یعنی طبقه بندی، تحلیل و پردازش رویات، قلم خود علامه معرفت آغاز شد و ایشان موفق شدند علاوه بر مقدمه، تفسیر سوره تفسیر و بقره را به نهایت برسانند. پس از رحلت آیه الله معرفت ره، موسسه تمهید مصمم بر تکمیل پروژه تفسیر اثری بر اساس همان منهج مرحوم معرفت بود و ریاست محترم پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آیه الله رشاد، با نیت مشابه، پیشنهاد همکاری در این پروژه را مطرح کرد که با استقبال موسسه تمهید روبرو شد.

رونمایی از تفسیر اثری جامع

آیین رونمایی بین المللی از موسوعه‌ی «التفسیر الأثری الجامع» برگزار شد

رزومه علمی استاد حجت الاسلام دکتر حامد معرفت [مدیر عامل موسسه تمهید)

بسمه تعالی

رزومه علمی استاد حامد معرفت

تاریخ تدوین: اسفند 1400

تحصیلات حوزوی:

• سطح 2 فقه و اصول، حوزه علمیه قم، کتبی و شفاهی کامل(سال 87)
• سطح 3 تفسیر و علوم قرآن، مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآن حوزه علمیه قم(اخذ مدرک در سال91)
• مصاحبه درس خارج: 3 سال(سال93).

تحصیلات دانشگاهی:

دکترای قرآن و حدیث از دانشگاه قرآن و حدیث سال 95.

مقالات علمی پژوهشی:

نقش امام علی(ع) و مفسران شیعه در «تفسیر تنزیلی»

نقش امام علی(ع) و مفسران شیعه در «تفسیر تنزیلی»

حجت‌الاسلام دکتر حامد معرفت (دانش‌آموخته دکتری قرآن و حدیث، مدرس حوزه و دانشگاه [e-mail])

چکیده :

تفسیر قرآن، بنابر توانایی‌های مفسران و نیازها و مسائل مستحدثه، روش‌ها و سبک‌های مختلفی پیدا کرده است. در ابتدا تفاسیر به روش تفسیر روایی بود، اما در ادامه باب جدیدی در فهم قرآن پدید آمد و روش‌های متعدد اجتهادی، مانند: فلسفی، شهودی و علمی پا به عرصه وجود گذاشت. از لحاظ سبک تفسیری (به‌معنای چگونگی گزینش و چینش آیات قرآن برای تفسیر) نیز ماجرا از همین قرار بود. از جدید‌ترین سبک‌های تفسیری، سبک «تفسیر تنزیلی» است که چینش آیات قرآن را براساس ترتیب نزول سامان می‌دهد. اما آیا اصلا امکان دستیابی ‌به‌ترتیب نزول وجود دارد؟ یا مشروعیت این سبک تفسیری چقدر است؟ مفسران ملتزم به سبک تنزیلی، با آگاهی از این پرسش‌ها، درصدد پاسخ‌گویی به آنها برآمده‌اند و یکی از ادله ایشان، مصحف حضرت امیرمؤمنان(ع) بوده است که براساس گزارش‌های مشهور، ‌به‌همین سبک سامان‌یافته بوده. در این مقاله، با روش تحلیل داده‌های توصیفی این مصحف، درپی پاسخ به این پرسش‌ها هستیم: آیا مصحف حضرت امیر‌(ع) به سبک تنزیلی سامان‌یافته بود یا خیر و دوم این‌که تا چه حد این اوصاف می‌تواند مبانی سبک تفسیر تنزیلی را استحکام بخشد؟ در ادامه نیز به این مسئله خواهیم پرداخت که در عرصه تفسیر تنزیلی، مفسران شیعی در چه جایگاهی قرار دارند؟.

---

مقدمه

از کهن‌ترین و پردامنه‌ترین علوم اسلامی، تفسیر قرآن مجید است. تفسیر قرآن، بنابر توانایی‌های مفسران و نیازها و مسائل مستحدثه، روش‌ها و سبک‌های مختلفی پیدا کرده است. در ابتدا تفاسیر به روش تفسیر روایی سامان می‌یافت، اما پس از گسترش مرزهای علم، پیدایش مسائل جدید و بالارفتن توان علمی دانشمندان اسلامی، آنها این توانایی را در خود دیدند که کنار نقل نظرات تفسیری سلف، خود نیز به اظهارنظر بپردازند و به این‌ترتیب، باب جدیدی در فهم قرآن پدید آمد و روش‌های متعدد اجتهادی در تفسیر قرآن، مانند: فلسفی، شهودی و علمی (تجربی) پا به عرصه وجود گذاشت.

از لحاظ سبک تفسیری (به‌معنای چگونگی گزینش و چینش آیات قرآن برای تفسیر) نیز ماجرا از همین قرار بود. طبیعتاً نخستین سبک تفسیری، تفسیر ترتیبی ‌به‌ترتیب مصحف بود که در‌ حقیقت، سبک مبتکرانه قلمداد نمی‌شد و صرفاً برخاسته از چینش خود آیات و سوره‌های قرآن است، اما نیازهای فقهی، مفسران را بر آن داشت تا آیات فقهی قرآن را استخراج کنند و به هدف کشف تکالیف و وظایف عملی مکلفان، به تفسیر این دسته آیات بپردازند. و به این ترتیب، سبک تفسیری گزینشی (آیات‌الاحکام) پدید آمد و سبک تفسیر موضوعی نیز مطرح شد.

از جدید‌ترین سبک‌های تفسیری، سبک تفسیر تنزیلی است که چینش آیات قرآن را براساس ترتیب نزول سامان می‌دهد. این سبک نیز در پاسخ به برخی مسائل نوظهور و ازسوی‌دیگر، احساس ناتوانی سبک‌های مرسوم در پاسخ به آنها پا به عرصه وجود گذاشته است (در ادامه مقاله به آن اشاره می‌شود)، اما مانند هر روش و سبک دیگری، انبوهی از پرسش‌ها درباره این سبک به وجود آمده است؛ مانند امکان دستیابی ‌به‌ترتیب نزول، مشروعیت این سبک تفسیری، نیازها و پیش نیازهای این سبک.

مفسران ملتزم به سبک تنزیلی، با آگاهی از این پرسش‌ها، درصدد پاسخ‌گویی به آنها برآمده‌اند و یکی از ادله ایشان، مصحف حضرت امیرمؤمنان(علیه السلام) بوده است که براساس گزارش‌های مشهور، ‌به‌همین سبک سامان‌یافته بوده و به این ترتیب، شبهاتی چون عدم مشروعیت و عدم فایده‌مندی سبک تنزیلی را پاسخ می‌داد. در این مقاله، با روش تحلیل داده‌های توصیفی این مصحف، درپی پاسخ به این پرسش‌ها هستیم: آیا مصحف حضرت امیر‌(علیه السلام) به سبک تنزیلی سامان‌یافته بود یا خیر و دوم این‌که تا چه حد این اوصاف می‌تواند مبانی سبک تفسیر تنزیلی را استحکام بخشد؟ در ادامه نیز به این مسئله خواهیم پرداخت که در عرصه تفسیر تنزیلی، مفسران شیعی در چه جایگاهی قرار دارند.

---

الف) چیستی «سبک تنزیلی»

مراد از تفسیر تنزیلی، سبک تفسیر ‌به ترتیب نزول است که سوره‌ها و بعضاً آیاتِ قرآن را بر‌حسب ترتیب نزول سامان داده، به تفسیر آنها می‌پردازد. این اصطلاح را اول بار عبدالکریم بهجت‌پور در تفسیر همگام با وحی به‌کار برده است.

در گفتگو با مدیر عامل موسسه تمهید تشریح شد: فعالیت های کنونی موسسه تمهید

مدیرعامل موسسه تمهید حجت الاسلام حامد معرفت تشریح کرد:

امروز دهم دی آخرین روز ثبت نام جهت شرکت در دوره تربیت پژوهشگر تفسیر تنزیلی است. ان شاء الله از هفته آینده مصاحبه ها آغاز و از هفته اول بهمن ماه کلاسها و کارگاه های عملی شروع خواهد شد.

جلد اول تفسیر همگام با وحی که توسط استاد بهجت پور بازبینی و ویراست جدید شده است و نکات بدیعی که پیش از این به آن دست نیافته بودند، به آن افزوده شده است، به مرحله ویراستاری ادبی رسیده است.

اکنون استاد مشغول به بازبینی جلد دوم هستند که ان شاء الله تا پایان فروردین ماه این امر پایان می پذیرد.

پس ازآن ان شاء الله استاد به نگارش جلد هفتم خواهند پرداخت که شامل سوره های سبأ،  زمر، غافر، فصلت و شوری است.

فیش برداران تفسیر همگام با وحی به حمد الله فیش برداری جلد هشتم را هم به پایان رسانده اند و بخش خوبی از جلد نهم نیز فیش برداری شده است.

اینکه برخی عزیزان سوال داشتند که در تفسیر موضوعی کار بعدی استاد چه هست؟ به اطلاع برسانیم که