به زودی مقاله مقایسه تطبیقی تفسیر المیزان و همگام با وحی در انسجام بخشی به سوره انعام با محوریت غرض خدمتتان تقدیم خواهد شد.
در این مقاله مطالعهای تطبیقی میان دیدگاه حضرت علامه از غرض و انسجام سوره انعام در تفسیر المیزان با برداشت از غرض و انسجام این سوره در سیر نزول سورهها که در جلد ششم تفسیر همگام با وحی گزارش شده است، میباشد. علامه (ره) غرض سوره را توحید به معنای عام و شامل آن دانستهاند و انسجام سوره را بر پایه این غرض به 19 بخش سامان دادهاند. این در حالی است که سورهی انعام پنجاه و پنجمین سوره در ترتیب نزول است و قطعا مباحث توحیدی فراوانی پیش از آن وجود داشته و با عنایت به جایگاه سوره در نزول به نظر میرسد غرض سوره بیان چگونگی پاسخدهی پیامبر به مشرکان مکی و انتقاد از آنان به جهت تکذیب آیات الهی و توجیه مومنان برای جداسازی روش و رفتار ایمانی خود از اکثریت مشرک مکه باشد که در دو بخش لزوم اعراض پیامبر (ص) از مشرکان و اعلام کفایت خدا برای دفاع از وی در برابر سخره های آنان (آیات 1ـ 107) و جداسازی اقلیت مومن از مشرکان مکی (آیات 108 تا 165) انسجام یافته است.
ان شاالله این مقاله به خوبی فرق نگاه تنزیلی در فهم سوره ها را به خوبی نشان خواهد داد.
اوج قصه در این مقاله در اینجاست که
به نظر استاد بهجت پور، غرض سوره انعام: « بیان چگونگی پاسخدهی پیامبر6 به مشرکان مکی و انتقاد از آنان بهجهت تکذیب آیات الهی، و توجیه مؤمنان برای جداسازی روش و رفتار ایمانی خود از اکثریت مشرک مکه» است.
برای رسیدن به غرض سوره، افزون بر چندین مرحله مطالعه هدفمند سوره، با توجه به مخاطب یا مخاطبان آیات، و با توجه به آیات آغاز و فرجام سوره، تلاش برای دستیابی اجمالی به غرض سوره صورت گرفت. پس از آن به مؤلفههای مرتبطی چون روایت سبب نزول، روایات فضیلت تلاوت سوره، جداول ترتیب نزول سورهها، محتوای سوره حجر که پیش از سوره انعام نازل شده بود، به خصوص آیه 94 سوره (فَاصدَع بِمَا تُؤمَر وَ اَعرِض عَنِ المُشرِکِینَ) توجه شد؛ سعی بر آن بود تا فضا و جو فرهنگی و اجتماعی مقارن نزول سوره بازشناسی شود؛ آنگاه با نگاه به اهداف کلان قرآن، اهداف کلان نزول قرآن در مکه، سیاقی که مضامین و اغراض سورههای پیشین در ترتیب نزول بهدست میداد، و نیز با توجه دقیق به گامهای تحول در قرآن و روند تحولی که تاکنون قرآن پیگیری کردهاند، تلاش برای دستیابی تفصیلی و مستقر به غرض و انسجام سوره شد.
در اینجا مهمترین موارد بالا در روند کشف غرض سوره را توجه مختصری میدهیم.
این سوره، سوره پنجاه و پنجم نزول قرآن است. سوره پیشین این سوره، سوره حجر است. در جای خود (ر.ک: نگارنده، تفسیر همگام با وحی، 5/ 520ـ523؛ مقدمه سوره حجر) دربارهی سیر شکل‌گیری و رشد جامعهی اسلامی در قرآن توضیح دادهایم که با توجه به آیهی بیستونهم سورهی فتح (112 نزول)، موافق تشبیه موجود در انجیل، سیر رشد جامعهی پیروان اسلام چنین است که حضرت محمد6 چون باغبان، و پیروانش همچون زراعتی هستند که در ابتدا رشد دانهای دارند، پس از مدتی از دل خاک دو برگ نازک و ضعیف بیرون میدهند: (اَخْرَجَ شَطْأَهُ). سپس قد میکشند و سرافراز و فراخ میشوند: (فَآزَرَهُ). در مرحلهی بعد، ساقه و شاخ و برگشان قوی میشوند: (فَاسْتَغْلَظَ). و در نهایت چنان رشد و نمو مبارکی دارند که برپا ایستاده و نیاز به تقویت از سوی عامل بیرونی ندارند: (فَاسْتَوَی عَلَی سُوقِهِ).
بهنظر میرسد، مراحل رشد یادشده در نزول تدریجی قرآن قابل شناسایی است؛ خدای متعال در 54 سوره که پیش از سوره انعام فرو آمد، فضای جهالت مکه را به هم ریخت و مردم مکی را به واکنش واداشت. در این دوره، پیامبر اکرم (ص) بینشهای اساسی و بنیادین دین مبین اسلام را بر مردم قرائت کرد؛ گروهی انبوه بر جهل رسوب یافته اصرار میکردند، گروه اندکی نیز تسلیم شدند، و در برابر دعوت آن حضرت و محتوای قرآن سر تسلیم و تعظیم فرو آوردند. این گروه با نزول قطعات وحی و در پرتو ارشادات پیامبر اکرم (ص) به تدریج رشد یافتند، خود را یافته و تبدیل به گروهی منسجم شدند، این گروه که حالا تبدیل به گروهی منسجم شده بودند، آن قدر توان داشتند تا آشکار شده در برابر فشارها ایستادگی کنند.
مفاهیم کلیدی در 38 سوره ابتدایی نزول قرآن مطرح شدند و بهطور مشخص، از سوره اعراف (مکی 39)، مؤمنان را از حالت فردی خارج، و آنان را که در قبایل گوناگون زندگی میکردند، واجد یک جمعیت متشکل بر محور دین اسلام و گزارههای حیاتبخش قرآن تا سوره حجر کرد. پس از نزول سوره حجر، جامعهی مؤمن مکی از نهانخانههای مکه به طور رسمی بیرون آمد و اجتماع مکی به دو قطب کافر و مؤمن، تقسیم شد.
به منظور دو قطبی ساختن اجتماع، در پرتو نزول آیات و سورههای مکی و ابلاغ پیامبر اکرم (ص) اقداماتی به موقع اجرا گذاشته شد. مطابق بررسیهای صورت گرفته در مضامین سورههای نازل شده در این دوره و نیز تاریخ، این اقدامات موارد ذیل را شامل میشد:
1. به چالش کشیدن فرهنگ جاهلی در ناحیه اندیشه و برخورد با گرایشها و هنجارهای پدید آمده از اندیشههای تاریک؛
2. توجیه مؤمنان برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی جاهلان و تلاش برای استواری مؤمنان ـ که حال شناسایی شده بودند ـ بر مواضع اسلامی.
3. ارشاد مؤمنان برای رفتار در اجتماع جاهلی و رعایت حدود اسلامی در حال تعامل با اجتماع جاهلی مکه.
آگاهی از پیشینه و روند کلی پیشرفت دعوت اسلامی و تحول در پیروان پیامبر اسلام (ص) موجب دقت نظر در شناخت غرض و انسجام سورهی انعام و گزارش آن میشود.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.