موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

چکیده

قرآن محصول 23 سال نزول تدریجی آیات بر پیامبر اکرم (ص) می باشد. آن حضرت با خواندن آیات الهی بر مردم، جانشان را تطهیر کرد و با آموزش محتوای کتاب و بیان حکمت ها از نادانی بسیار روشن، بیرونشان آورد:

 یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ

حضرت محمد(ص) به مدد آیات الهی جان هایی را پروراند، تطهیر کرد و قلب هایی را سرشار از نور ساخت و به راه خدای شکست ناپذیر و ستوده راه داد:

کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ

این حادثه چگونه رخ داد؟ قرآن با چه روشی، انسانها را به بلندای تحوّل فرهنگی و همه جانبه فردی و اجتماعی رساند؟ چطور انسان هایی را بر ضدیّت نفسشان شوراند و بنده خدا نمود و با او پیوند داد و از انفعال بیرون آورد و تبدیل به صالحانی مصلح نمود و امتی وسط بنا کرد که شاهد بر دیگران باشند، همان گونه که خود شاهد بر آنان بود؟

به عبارت دیگر، تردید نداریم که پیامبر اکرم(ص) به مدد آیات قرآن و محتوای عمیق آن تحولاتی شگرف رقم زد و با قرآن در میان انبوه مشرکان مجاهده ای عظیم آغاز نمود، به تدریج و با کنار زدن انبوه حجابی که بر فطرت و عقل مشرکان آوار شده بود، از اردوگاه آنان نیرو جذب کرد و موحدانی ساخت که به تدریج گروهی توانا شدن و در برابر مشرکان صف کشید، دولت تشکیل داد و بالاخره فوج فوج بر جبهه خود افزود، تا آن که مشرکان را پراکنده ، منهدم ، بی پشتوانه و مضمحل ساخت و تمدن اسلامی را بنا گذارد و ادعای برتری آن را بر دیگران نمود. تردیدی در این رخداد نیست و تاریخ مسلّم سند این تحول است، اما «روش این تحول همه جانبه چه بود؟» با چه متدی اصلاحات همه جانبه پیشرفت نمود؟ آیا امکان الگوبرداری از آن وجود دارد؟پاسخ اجمالی به این سوال ، ضرورتی است که کتاب مذکور به آن می پردازد.

هدف عمده در تدوین کتاب، توضیح «جایگاه نزول تدریجی قرآن در ایجاد تحول فرهنگی و شیوه استخراج اصول تحول همه جانبه از قرآن» می باشد.

به منظور تأمین هدف بالا، مباحث کتاب ، درهفت فصل عرضه شده است:

فصل اول: به توضیح وا‍ژه های اصلی مرتبط با بحث و انواع نزول قرآن و ویژگی های عمومی سوره های مکی و مدنی پرداخته است.

فصل دوم: به موضوع تحول فرهنگی و ضرورت و چالش های پیش رو و نقش ادیان و قرآن در تحوّل فرهنگی مربوط می شود.

فصل سوم: به ضرورت تحوّل فرهنگی براساس روش های ناب دینی و نقش تدبّر در نزول تدریجی قرآن بر فهم صحیح روش تحوّل فرهنگی توجه شده است.

فصل چهارم: راهکار اساسی شناخت و استخراج روش تحوّل قرآن، تعقیب و تأمل در نزول تدریجی سوره ها براساس ترتیب زمان نزول آنها دانسته شده است.

فصل پنجم: میان دو سبک «تفسیر ترتیب مصحفی» و «تفسیر ترتیب نزولی» در ناحیه فهم محتوا و کشف روش تحول فرهنگی ، مقایسه شده است.

فصل ششم: مشروعیات و جواز دینی تفسیر قرآن به سبک ترتیب نزول و راه های کشف ترتیب نزول سوره ها بررسی گردیده است.